Tuesday, May 31, 2011

New-Square, you bring out the best in us

This is another great post written by one of my favorite bloggers Katle kanya, and I thought you should see this article as well. You can go directly to his site http://katlekanye.blogspot.com/ and see all the great articles he is writing.



והיה כי ישאלך בנך מחר לאמר

יידישע קינדער וועלן זיך זעצן צו די שבת סעודות נאָך שלום עליכם און אתקינו סעודתא און מען וועט שמועסן. קיינע שיינע מעשות אויף במדבר זענען נישט דאָ אויסער אַז מחמת חבתם מנאם און אַז משה האָט זיך געשטעלט אינדערויסן פון געצעלט צו וויסן וויפיל אייפעלעך זענען דאָ אינעווייניק. מיר זענען אָבער בעלנים עפּעס אַרויסצושמוגלען אפילו פון אַ סדרה וויסט ווי במדבר. די קינדער וועלן אוודאי האָבן אַ דיוק און אַ וואָרט און נאָך כּל מקדש און יה רבון קומט מען שוין אָן צום קאָמפּאָט.
עס זענען דאָך דאָ נאָך אַפּאָר מינוט ווען די אשת חיל טיילט אויס דער זיפּ און שפּעטער ווען מען נוגט אויס דער גערגל. און מען מעג דאָך שמועסן אַפּאָר ווערטער אויך. אַז נישט ביים סעודה איז אויפן וועג אַהיים נאָך די קינדער האָבן געזען ווי דער טאַטע פלאַקערט אין שיל אָבער אַזוי ווי זיי רעדן צו אים איז ער קאַלט און ווייסט אויף גאָרנישט אַ תשובה. על כּל פנים די קינדער הערן און זיי פרעגן, ‘טאַטע וואָס גייט דאָ פאָר?’ עס איז אמת? וויאַזוי קען עס זיין? מה זאת?

איך קען אונזערע יידן. מיר האָבן נישט ליב דאָס דורכצושמועסן מיט די קינדער. איז לייקענט מען. ‘ע, חס ושלום. סתם, מע רעדט זיך איין.’ ווייל מען וויל נישט קאָנפיוזן די קינדער און מתוך חבתם האַקט מען זיי אין בוידעם. אַז דאָס גייט נישט ווערט מען אַ מדקדק אויף לשון הרע. מען טאָר פון דעם נישט רעדן און מען דאַרף זיך דערווייטערן פון מחלוקת בשעת ווען גאַנץ לכו נרננה האָט מען איבערגעקייט וואָס חיים יענקל האָט געענטפערט פאַר משה ברוך. אַנדערע וועלן פאַרדרייען דער שמועס און כאַפּן אַ זמירות און לאָמיר זינגן מה ידידות. אָדער מוישי, האָסט עפּעס אַ וואָרט אויפן סדרה?

בלית ברירה אַז מען מיז רעדן וועט מען זאָגן, חלילה, דער רבי איז אַן ערליכער נאָר פון די חסידים זענען דאָ פאַרדאָרבענע. אָבער אויף אַ רבי טאָר מען נישט רעדן. און מען וועט צולייגן אַ וואָרט. פאַרוואָס שטיין אייביק בית שמאי און בית הלל און נישט שמאי און הלל? ווייל דער מחלוקת איז געווען נאָר צווישן די חסידים בית שמאי און בית הלל אָבער די פירערס, שמאי און הלל אַליין, זיי האָבן זיך געלעבט ווי ברידער ווייל תלמידי חכמים מרבים שלום בעולם. און ווי ביי אונז יידן קען מען נעמען יעדער שטות און אַזוי ווי מען געפונט דערצו אַ טייטש אין אַ פּסוק הייבט עס אָן מיטאַמאָל צו באַקומען אַ דערהער און צו שטימען.

ואני הקטן, קען נישט וואַרטן אַראָפּצושלינגן דער חלה און איידער זיי פרעגן נאָך, ווי דער שאינו יודע לשאול, את פתח לו. איך וועל דערציילן פאַר די גרויסע און קליינע, ייִנגלעך און מיידלעך אַז נבלה נעשתה בישראל. יידן וואָס זען אויס ווי אונז האָבן געוואָלט הרגענען אַ גאַנצע משפּחה. און אַז די עלטערע וועלן מלמד זכות זיין אַז דער רבי האָט נישט געוווּסט וועל איך זיי אַריינהאַקן אַז צי ער האָט געוווּסט צי נישט פון דעם איז ער דער שולד. חכמים הזהרו בדבריכם און אַז ער שווייגט שוין חודשים לאַנג איז ער שולדיק. און דער גאַנצער מושג פון נישט לאָזן נאָך אַ מנין און דיקטאַטירן וויאַזוי אַ גאַנצער דאָרף דאַרף לעבן איז אַזוי אויסטערליש און אַזוי כוליגאַניש אז ער איז שולדיק פשוט פאַרדעם ווייל ער איז דערפון דער הויפּט. און ווייל נאָך מען פאַרבענט עמעצן איז עס פאַר אים סך הכּל ‘עגמת נפש’.

זיי וועלן אפשר פרעגן ווי קען אַ רבי אַזוינס טון. ער איז דאָך א רבי. וועל איך זיי זאָגן אַז אַ רבי איז פּונקט ווי זיי און אַז ער באַנעמט זיך נישט ווי אַ רבי מעג ער זיין יעדער וואָך אין דער המודיע און כּל העולם כּולו מיט נאָך אַ פאַרב בעקיטשע און ער איז פאַרדעם נישט קיין קלענערע שקץ. וועלן זיי וועלן וויסן ווער איז דער אמתע רבי. און איך וועל זיי זאָגן אַז זיי זאָלן נישט ערשט קוקן אויפן צדיק און באַשליסן אַז וואָס ער טוט איז גערעכט, נאָר זיי זאָלן וויסן וואָס איז גערעכט און אַז אַ רבי פירט זיך נישט אַזוי איז ער ווערד אַ רעטעך.

און אַז זיי וועלן זאָגן אַז אַלע רביס זענען דער זעלבע און קומט אויס אַז זיי זענען אַלע אייניק ווערד וועל איך זיי זאָגן אַז זיי זאָלן נישט זוכן גדלות אין די בלעטער פון די צייטונגן און ביים אויבן אָן נאָר אין תלמידי חכמים, איידעלע מענטשן, פּשוטע יידן וואָס אַרבעטן שווער און קומען אין שיל דאַווענען און האָבן אַ שיעור. איי די גדולים? מימות יהושע בן נון ואילך זענען זיי על פּי רוב אָדער טיפּשים אָדער פאַרברעכער און אָפט ביידע. אַז מיר האָבן איבערגעלעבט אַ ביטערער גלות איז עס טראָץ זיי און נישט צוליב זיי.

פון דאָ קען מען שוין אַריבער גיין צו רעכט און אומרעכט, גניבה און גזילה, רציחה און שפיכת דמים. ומאידך, חסד און העפטלעכקייט און אָרנטלעכקייט. און עס איז נישט אַ חילוק צי אַ חסיד צי אַ מאָדערנער, אַ פרומע צי אַ פרייע, אַ ייד צי אַ גוי, שוואַרץ צי ווייס אַלע זענען גלייך אַז זיי פירן זיך אויף ווי מענטשן. איך וועל זיי דערציילן וואָס האָט פּאַסירט ווען בוש און אַל גאָר האָבן זיך נישט געקענט פאַרגלייכן איבער פלאָרידע. מען האָט נישט געהויבן הענט, פאַרברענט הייזער אָדער מבזה געווען טויטע. מען איז געגאַנגן צום געריכט און מקבל געווען וואָס עס האָט געפּסקנט. דער וועלט איז נישט אונטער געגאַנגן כאָטש ביידע האָבן שטאַרק געוואָלט זיגן. איך וועל זיי זאָגן אַז דאָס איז נענטער צו דער תורה פון צדק צדק תרדוף מער ווי אַלע ווייסע זשופּיצעס און דיקע גאַרטלעך.

ואם תאמר פאַרוואָס ברענט עס מיר אַזוי? איז פּשוט. ווייל אונזערע חורבן איז כאָטש רוב זענען אנשים יראי אלקים האָבן מיר אָבער גענומען דער ברכה פון ושמתי זרעך כחול הים און באַגראָבן דער קאָפּ דערין. אַז מיר וועלן נישט מודה זיין אין אונזערע פּראָבלעמען און עפּעס דעריבער טון וועט זיך עס ממשיך זיין אָדער אונזערע קינדער וועלן זיך פון אונז פאַרעקלען ווי פיל טון שוין. אָבער אַז מען איז מודה און מען זאָגט פאַר די קינדער, די צדיקים זענען נישט אונזערע מוסטער און די גדולים זענען נישט אונזערע וועג ווייזער נאָר דאָס וואָס עס שטייט אין דער תורה און חז”ל מיט אַ היפּש ביסל פון דער פינפטער חלק שולחן ערוך און מענטשליכקייט דעמאָלסט איז אפשר דאָ אַ האָפענוג.

האָט מיר אַ גוטן שבת.
 
וואָס האָט פּאַסירט אין סקווער איז אַ מכּה וואָס נעמט איין חרדישע יידן בכלל און חסידים בפרט בכל מקומות מושבותיהם. סקווער איז סך הכּל אַן עקסטרעמער מוסטער. צי אין באָבאָוו צי אין בעלז צי אין וויזניץ צי אין גער זענען מכּות די מנהג המקום און געוואַלד פון די מצוות אנשים מלומדה. ווער רעדט נאָך פון סאַטמאַר וווּ זיי האָבן דערויף אַ חלק שולחן ערוך. און איידער די ליטווישע פּאַטשן זיך די בייכלעך לאָמיר זען וואָס גייט פאָר אין פּאָנאָוויטש.

מיר האָבן צוויי מכּות אשר לא כּתובים וואָס זענען שטאַרק פאַרבינדן: איינס אַז יעדער משוגעת ווערט באַלד אַ יהרג ואל יעבור און אַ דריטער חורבן בית המקדש. איבער אַפּאָר נאַרקאָטיק שמוגלער געט מען אויס מיליאָנען כּאילו כּלל ישראל וועט אונטערגיין אָן זיי בשעת ווען קינדער לערנען אין האַלב צאַמגעוואָפענע געביידעס און עלטערן ווייסן נישט וווּ זיך אַהינצוטון מיט אַזויפיל קינדער. און צווייטנס האָבן מיר זיך ערגעץ איינגעבאַקן אַז לית דין ולית דיין און אונז מיינט מען נישט. פון צופיל געוויכט אויף אַ פליגער ביז גנבנען פון ציבורישע קאַסעס ביז פאַרברענען מענטשן, אין אַלעס זענען מיר אַן אויסנאַם. אַ הלכה בפני עצמם, אַ לאָ אָנטו אָוירסעלווס. מיר וועלן דן זיין עד כּלות הנפש צי אויפמאַכן אַ פּעקל צוקער אויף שבת הייסט מאַכן אַ כּלי און צי אַ כּזית איז דער גרייס פון אַ מילגראָם אָדער אַ מעלאָן אָבער אַז מען דאַרף זיך צוגאַרטלען ווען מען זעצט זיך אַריין אין אַ קאַר איז צו שווער אַריינצוגיין אין אונזערע קאַרפּן קעפּ.

דאָס איז נאָר ביי פּשוטי עם. ווען עס קומט צו רביס איז אַ גאַנץ באַזונדערע מסכת. לפני מלכים יתיצב. מאן מלכי רבנן. מלך פורץ גדר. וויבאַלד זיי וואַרטן נישט אין אַ רייע ביי די פּאַספּאָרטן, גייען נישט אין מקוה מיטן עולם און קענען זיך אָנרוקן צי אַ דינער מיט אַ מנין הינטער זייערע בענקל שכן דרך בני מלכים לעמוד איז אַריין אַ דמיון אין קאָפּ אַז זיי זענען אָנטאָטשעבעלס. אפילו פון די חוקים פון גראַוויטי זענען זיי פטור ווייל די בייכלעך זייערע האָבן זיי אויך געירשנט. די שיסטערס און שניידערס פאַר זיי איז געמאַכט אַ דין תורה אָבער די צדיקים זייערע כּוח איז ביד חזקה ובזרוע נטויה.
מיר זענען רעלאַטיוו ווייניק און על פי רוב איז דער וועלט נישט צופיל אינטערסירט ממילא רעדן מיר זיך איין אַז אונזער גמרא קאָפּ איז דער והיא שעמדה. ווי דער גולם וואָס איז אַרומגעלאָפן אין שטאָט מיט אַ במדבר חומש און געזאָגט עס איז בראשית און זיך געפרייט אַז ער האָט אויסגענאַרט דער גאַנצער שטאָט. קומט אָבער פאָר עפּעס אַ מעשה צי מען פּראָטעסטירט פאַר געוואַלדיקערס, צי מען מאַכט זיך משוגע איבער אַ בילד פון אַ פרוי, צי מען וויל פאַרברענען אַ גאַנצע משפּחה און עס שטעלט זיך אויס ואת ערום ועריה. נישט נאָר מיר האָבן נישט וואָס צו פאַרקויפן נאָר מיר קענען זיך קוים אויפעפענען דאָס מויל אָן צו זיין ללעג ולקלס. און אַלץ ווייל דער וועלט וויל אונז נישט פאַרשטיין. נאָר וואָס דען, זאָל דער וועלט מוחל זיין אַראָפּקומען קיין ברוקלין אָדער ניו סקווער און צוקוקן ביים מלמד דרדקי ווי ער לערנט שנים אוחזין בטלית וועלן זיי שוין אַלע איינזען אַז מי כּעמך ישראל.

נאָך איין נקודה און איבער דעם זאָלן זיי מיר באַשטיינערן: עס איז נישט אַ גרויסע חילוק צווישן דער טיפוש וואָס האָט זיך געשטעלט פאַר די פאָטאָגראַפירער און אויסגערופן אַז ער וווינט נישט אין אַמעריקע נאָר אין דזולאַנד און צווישן דער אַנדערע תנא קמא וואָס האָט זיך אויפגעשטעלט פאַר דער וועלט אַז אונזערע היסטאָריע פון פיר טויזענט יאָר געבט אונז רעכטן איבער אַנדערע און ווייל אברהם האָט שרהן באַהאַלטן אין אַ קאַסטן קענען מיר ווייזן אַ פייג פאַרן וועלט. היינו טעמא דשופר והיינו טעמא דמגלה. די נפקא מינה איז גאַנץ קליין צווישן דער מבין אויפן אַראַבער אַז מיט זיי העלפט נאָר כּוח און מיין מלמד וואָס האָט געזאָגט אויף די שוואַכערע קינדער אַז נאָר צו אַ שטעקן פאַרשטיין זיי. און דער וואָס וויל מיר באַשולדיקן מיט זעלבסט האַס זאָל מיר מוחל זיין ווייזן אין די צייטונגן וואָס פליסן איבער מיט אהבת ישראל אויף וועלכן זייט נומער ווערט באַריכטעט דער פּריוו אומצוברענגן אַ גאַנצע משפּחה פון היימישע יידן.

מיר זענען נעבעך די גרעסטע קרבנות פון אונזערע אייגענע היסטאָריע. דער גוי איז אַ פערד און מיר זענען די חכמים מחוכמים. בשעת ווען זייערע זיידעס האָבן זיך געוואַרעמט אַרום אַ פייער אין אַ הייל זענען שוין אונזערע עלטע באַבעס געגאַנגן רבינו תם תפילין. נאָר מיר ווייסן פון יושר און בלויז אונזערע געזעצן זענען ומשפטים בל ידעום מה שאין כּן טעות עכּו”ם מותר. דער וועלט האָט אונז פיינט און אַז שוין דען שוין. אונז טאָר מען נישט אָנרירן כּמלא נימה אָבער פאַר אַנדערע איז לנכרי תשיך. מיר האָבן אַ מדינה ומי יאמר לו מה יעשה. ובכן מיר האָבן אויך אַ שטעטל און אַז דו ווילסט מאַכן אַ מנין ביסטו חייב מיתה ווייל אַז עס געפעלט דיר נישט פּאַק דיר די געפּעק און ווער נעלם.

אַ דאַנק אַזאַ סאָרט גערעדעריי וווינען מיר מער נישט אין דער שאָטן פון די קאַרפּאַטישע בערג נאָר אין מערב לענדער וווּ מען לאָזט אונז זיין נאָך מער יידיש ווי עס האָט זיך אפילו געחלומט אויף באַרג סיני. דער אָ עודף איז אָבער אונזער גרעסטער דעפיציט. נחזיק טובה להפעדס אַז עס איז נאָך דאָ עמעצער פון וועם די כוליגאַנעס האָבן מורא. אין דער זעלבסטשטענדיקער ישראל איז דאָס נעבעך אויך נישט דאָ און טאַקע פאַרדעם איז זייערע עקסיסטענציעלע פּראָבלעם נישט די אַראַבער און פּאַליסטינענדער נאָר דבר ה’ ותורתו.

לאָמיר מסיים זיין מיט אַ חז”ל. על מה אבדה הארץ? על שלא ברכו בתורה תחלה וסוף. ווייל אַז מען ווייסט נישט וווּ די תורה הייבט זיך אָן און ווען זי ענדיקט זיך קען דער לאַנד נישט האָבן אַ קיום.

1 comment:

  1. Did you see the photo of the rebbe with the AMI editor? Did you notice his smile? While a victim is suffering third degree burns!!!! If he were sincere in saying how he condemns the violence, wouldn't there be a serious expression on his face? How about a horrified look? Or better yet, a pained look which is on my face each time I see photos of the victim. How dare he smile?!!!

    ReplyDelete